Η γονική μέριμνα ορίζεται ως το σύνολο των υποχρεώσεων και δικαιωμάτων που έχουν οι γονείς για την ανατροφή και τη φροντίδα του ανήλικου παιδιού τους.
Αυτή περιλαμβάνει:
Σύμφωνα με το άρθρο 1510 του Αστικού Κώδικα:
Η φροντίδα για το ανήλικο παιδί ονομάζεται γονική φροντίδα και αποτελεί υποχρέωση και δικαίωμα και των δύο γονέων. Η γονική φροντίδα ασκείται κοινώς και εξίσου από τους δύο γονείς, ανεξάρτητα από την οικογενειακή τους κατάσταση (σε περίπτωση γάμου, διαζυγίου ή ελεύθερης σχέσης). Η γονική φροντίδα περιλαμβάνει:
Φροντίδα της υγείας: Προσοχή στην υγεία, την ασφάλεια, την εκπαίδευση, την ψυχολογική ανάπτυξη και την ηθική εκπαίδευση του παιδιού. Διαχείριση των περιουσιακών στοιχείων: Συντήρηση και διαχείριση της περιουσίας του παιδιού. Εκπροσώπηση: Εκπροσώπηση του παιδιού σε νομικά και διοικητικά θέματα.
Σημαντικά σημεία:
Σε περίπτωση διαφωνίας μεταξύ των γονιών για θέματα που σχετίζονται με την γονική φροντίδα, μπορούν να απευθυνθούν στο δικαστήριο, το οποίο θα λάβει απόφαση που θα είναι πιο συμφέρουσα για το παιδί. Το δικαστήριο μπορεί, εάν κρίνει ότι είναι προς το συμφέρον του παιδιού, να αναθέσει την επιμέλεια αποκλειστικά σε έναν γονέα. Η γονική φροντίδα λήγει με την ενηλικίωση του παιδιού, τον θάνατο, την καταχώρισή του σε αφανεία ή την απόσπαση του γονέα. Φροντίδα της υγείας: Προσοχή στην υγεία, την ασφάλεια, την εκπαίδευση και την ψυχολογική ανάπτυξη του παιδιού. Διαχείριση των περιουσιακών στοιχείων: Συντήρηση και διαχείριση της περιουσίας του παιδιού. Εκπροσώπηση: Εκπροσώπηση του παιδιού σε νομικά και διοικητικά θέματα.
Επιμέλεια:
Η επιμέλεια αποτελεί μέρος της γονικής μέριμνας και εστιάζει στην ανατροφή, την εκπαίδευση, την επίβλεψη και την ηθική καθοδήγηση του παιδιού. Συγκεκριμένα, περιλαμβάνει:
Τον τόπο διαμονής του παιδιού. Την εκπαίδευσή του (σχολείο, ιδιαίτερα μαθήματα). Την ιατρική φροντίδα του. Τη θρησκευτική του αγωγή. Την ψυχαγωγία και τον ελεύθερο χρόνο του.
Από το 2021, στην Ελλάδα, εφαρμόζεται η διάταξη της συνεπιμέλειας, όπου και οι δύο γονείς μοιράζονται την ευθύνη για τη φροντίδα του παιδιού μετά τον χωρισμό τους.
Υπάρχει όμως μια εξαίρεση: αν το δικαστήριο κρίνει ότι η συνεπιμέλεια δεν είναι κατάλληλη για το συμφέρον του παιδιού, τότε μπορεί να ανατεθεί η επιμέλεια αποκλειστικά σε έναν γονέα.
Σύμφωνα με τον Άρθρο 1511 του Αστικού Κώδικα, κάθε απόφαση που λαμβάνουν οι γονείς πρέπει να εξυπηρετεί το καλύτερο συμφέρον του παιδιού. Κατά την ανάθεση της γονικής μέριμνας, το δικαστήριο λαμβάνει υπόψη την ικανότητα και την πρόθεση κάθε γονέα, τη συμπεριφορά τους στο παρελθόν, καθώς και την ισότητα μεταξύ τους. Επίσης, λαμβάνεται υπόψη η γνώμη του παιδιού, εάν θεωρείται ωριμότητας.
Ο κύριος στόχος είναι να διασφαλιστεί η υγιής ανάπτυξη του παιδιού σε ένα ασφαλές και σταθερό περιβάλλον, καθώς και η διατήρηση της σχέσης του με και τους δύο γονείς, εάν αυτό είναι εφικτό και προς το συμφέρον του παιδιού.
Σε περίπτωση διαζυγίου, οι γονείς συνεχίζουν να μοιράζονται την ευθύνη για τη φροντίδα του παιδιού, εφόσον ζουν και οι δύο. Ο γονέας με τον οποίο ζει το παιδί πρέπει να ενημερώνει τον άλλο γονέα για όλες τις σχετικές αποφάσεις.
Σημαντικές παρατηρήσεις:
Αυτή η ρύθμιση έχει ως στόχο τη διασφάλιση της ισότιμης συμμετοχής και των δύο γονέων στην ανατροφή και φροντίδα των παιδιών τους, ακόμα και μετά τη διάλυση της οικογενειακής σχέσης. Η ενημέρωση του άλλου γονέα για τις ενέργειες που αφορούν το παιδί αποτελεί σημαντικό καθήκον και συντείνει στην απρόσκοπτη επικοινωνία και συνεργασία των γονέων προς όφελος του παιδιού. Σε περίπτωση διαφωνίας σχετικά με τη γονική μέριμνα, οι γονείς μπορούν να απευθυνθούν στο δικαστήριο για την επίλυσή της.
Εξαιρέσεις από την κοινή άσκηση της γονικής μέριμνας (άρθρο 1514 ΑΚ):
Σε περίπτωση που δεν είναι δυνατή η κοινή άσκηση της γονικής μέριμνας, το δικαστήριο μπορεί να αποφασίσει:
- Την κατανομή της γονικής μέριμνας μεταξύ των γονέων, καθορίζοντας ποιος γονέας θα ασκεί ποιες ευθύνες και εξειδικεύοντας τον τρόπο άσκησης της γονικής μέριμνας σε προσωπικά θέματα.
- Την ανάθεση της γονικής μέριμνας σε έναν γονέα ή τρίτο, λαμβάνοντας υπόψη το συμφέρον του παιδιού, τους δεσμούς του με τους γονείς και τους αδελφούς του, καθώς και τυχόν υπάρχουσες συμφωνίες των γονέων για τη γονική μέριμνα.
Λόγοι παρέκκλισης:
- Συνεχής και έντονη διαφωνία των γονέων, η οποία εμποδίζει τη λήψη κοινών αποφάσεων για το παιδί και δημιουργεί τοξικό κλίμα που επηρεάζει αρνητικά τη ψυχική υγεία του παιδιού.
- Αδιαφορία ή έλλειψη συνεργασίας ενός γονέα, συμπεριλαμβανομένης της άρνησης να αναλάβει ευθύνες για το παιδί και η ελλιπής επικοινωνία με αυτό.
- Κατάχρηση της γονικής μέριμνας, συμπεριλαμβανομένης της επίδειξης βίαιης ή επιθετικής συμπεριφοράς προς το παιδί ή την παραμέληση και κακοποίησή του.
Διαδικασία:
Κάθε γονέας έχει το δικαίωμα να απευθυνθεί στο δικαστήριο στις παρακάτω περιπτώσεις:
- Όταν δεν είναι δυνατή η συνεργασία για την άσκηση κοινής γονικής μέριμνας.
- Με την υποβολή μιας κατάλληλης αίτησης.
Το δικαστήριο λαμβάνει υπόψη:
- Το συμφέρον του παιδιού.
- Τις σχέσεις του παιδιού με τους γονείς και τα αδέλφια του.
- Τυχόν υφιστάμενες συμφωνίες μεταξύ των γονέων για τη γονική μέριμνα.
- Την καταλληλότητα του κάθε γονέα για την άσκηση της γονικής μέριμνας.
Το δικαστήριο μπορεί να διατάξει:
- Ψυχολογική εξέταση.
- Διαμεσολάβηση.
- Εφαρμογή άλλων κατάλληλων μέτρων.
Γονική Μέριμνα για Παιδιά που Γεννήθηκαν Έξω από τον Γάμο και Ενώνονται σε Συμβίωση (άρθρο 1515ΑΚ)
Στην περίπτωση γέννησης παιδιού έξω από τον γάμο, η γονική μέριμνα ρυθμίζεται ως εξής:
- Γονική μέριμνα από τη μητέρα:
Η μητέρα αποκτά αυτομάτως τη γονική μέριμνα. Ο πατέρας δεν αποκτά αυτόματα τη γονική μέριμνα.
- Αναγνώριση του παιδιού από τον πατέρα:
Εθελοντική αναγνώριση:
Ο πατέρας μπορεί να αναγνωρίσει το παιδί εθελοντικά, μπροστά σε μητρώο ή συμβολαιογράφο. Με την αναγνώριση, ο πατέρας αποκτά αυτόματα τη γονική μέριμνα και την άσκηση αυτής σε συνεργασία με τη μητέρα. Δικαστική αναγνώριση:
Σε περίπτωση που ο πατέρας αρνηθεί να αναγνωρίσει το παιδί εθελοντικά, η μητέρα μπορεί να κινήσει νομική διαδικασία για την αναγνώριση του. Αν η διαδικασία είναι επιτυχής, ο πατέρας αποκτά τη γονική μέριμνα και την άσκηση αυτής σε συνεργασία με τη μητέρα.
- Συμφωνία Συνύπαρξης:
Με την υπογραφή της Συμφωνίας Συνύπαρξης, οι γονείς εκφράζουν την επιθυμία τους να συνεργαστούν στην ανατροφή του παιδιού. Σε περίπτωση διαφωνίας, το δικαστήριο επιβάλλει την τελική απόφαση, λαμβάνοντας υπόψη το συμφέρον του παιδιού.
- Εξαιρέσεις:
Αν η μητέρα δεν είναι σε θέση ή δεν είναι κατάλληλη, ο πατέρας μπορεί να αναλάβει τη γονική μέριμνα. Το δικαστήριο μπορεί να αποφασίσει διαφορετικά σχετικά με τη γονική μέριμνα, λαμβάνοντας υπόψη το συμφέρον του παιδιού. Άσκηση Γονικής Μέριμνας από Έναν Γονέα (άρθρο 1516 Αστικού Κώδικα)
Σύμφωνα με το άρθρο 1516 του Αστικού Κώδικα, ο κάθε γονιός έχει τη δυνατότητα να αναλάβει αυτομοτού του ορισμένες ενέργειες που σχετίζονται με την φροντίδα του παιδιού:
- Συνηθισμένες ενέργειες φροντίδας του παιδιού:
Περίθαλψη για την υγεία, την εκπαίδευση και την ψυχαγωγία του παιδιού. Λήψη αποφάσεων σχετικά με την καθημερινή ζωή του παιδιού. Αντιπροσώπευση του παιδιού σε διάφορα θέματα.
- Διαχείριση των οικονομικών του παιδιού:
Διαχείριση των περιουσιακών στοιχείων του παιδιού. Είσπραξη εσόδων και καταβολή εξόδων. Αντιπροσώπευση του παιδιού σε οικονομικές συναλλαγές.
- Επείγουσες ενέργειες:
Λήψη άμεσων αποφάσεων για την προστασία του παιδιού σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης. Παροχή συγκατάθεσης για ιατρικές επεμβάσεις ή άλλες επειγόντως απαραίτητες ενέργειες.
